Publicatie: Almere Boven
Bij de tentoonstelling Almere Boven verscheen in augustus 2020 een publicatie over luchtfoto's in Almere, met onder andere een essay van Hans Aarsman, een introductie over de tentoonstelling, een selectie luchtfoto's en een achtergrondverhaal over de luchtfotograaf Bart Hofmeester. Bij het Stadsarchief is een gratis exemplaar op te halen. Alle teksten zijn hieronder ook online na te lezen.
Ik wil naar Almere, essay van Hans Aarsman
Link opent een vergroting van de afbeeldingLuchtfotografen doen ook maar wat. Ze komen aangevlogen: ‘Dat ziet er het mooi uit, ik maak hem zo.’ Maar waar is het Noorden? Op een kaart zie je de wereld met het Noorden bovenin. Hier zit het Noorden rechtsonder. We kijken vanuit Hoorn naar Almere, moet je je voorstellen.
Ik ben al heel wat keren over het dunne streepje dat midden door het beeld loopt, gereden. Over Oostvaardersdijk, gewoon zoals iedere Nederlander daar wel eens rijdt.
Nooit geweten wat voor bijzondere plek dit is. Niet de Oostvaardersplassen links net buiten beeld, ook bijzonder, maar dit stukje dijk ten westen ervan.
Hoe bijzonder weet ik pas sinds ik deze foto heb gezien. Al was ik een keer gestopt bij het gemaal om het informatiebordje te lezen, al had ik de toeristenfolder bestudeerd. Al was me tienmaal verteld dat dit de dijk is die in 1967 in het IJsselmeer werd gelegd voor de inpoldering van Zuid-Flevoland. Dat was nooit zo tot me doorgedrongen als dankzij deze foto.
Kijk nou hoe iel, dat dijkje. Hoe kan dat gebouwtje -in de vorm van het getal vijftig- helemaal in zijn eentje 430 vierkante kilometer wateroppervlak hebben leeggepompt? Toch is dat de vier dieselmotoren van het gemaal De Blocq van Kuffeler indertijd gelukt. Nog steeds behoort het tot de sterkste gemalen ter wereld. Het heeft acht maanden achter elkaar gepompt voor vissen op de bodem spartelden, voor scheepwrakken en neergestorte vliegtuigen in zicht kwamen.
Wat zijn die zwarte hompjes links in de verte, vissers die voor de laatste keer nog wat willen vangen? In de buurt de monding van het gemaal zitten ze goed. Het wegpompen van het water zal heel wat vis langs ze zuigen. Of zijn het geen vissers, maar vallen er al stukjes droog?
Water dat door het dijklichaam terug sijpelt, wordt door het gemaal De Blocq van Kuffeler nog steeds naar buiten gepompt. Pak je latere luchtfoto’s erbij, zelfs op de recentste opname van Google Earth, alles is gebleven zoals het was toen de polder werd leeggepompt. Zelfs het bruggetje over de sluis. Alleen de vier zwarte olietanks die de dieselmotoren van brandstof voorzagen, zijn verdwenen. Binnenin het gemaal zijn de diesels vervangen door elektromotoren.
Deze foto heeft iets raars met me gedaan. Ik wil naar Almere.
Deze foto heeft iets raars met me gedaan. Ik wil naar Almere. Ik heb nog nooit gehad dat ik naar Almere wilde. Ik ga er regelmatig heen met de trein om over te stappen op een andere trein. Nu wil ik erheen om in Almere te zijn. Eerst zal ik naar het gemaal gaan. Aan de IJsselmeerkant van de Oostvaardersdijk zal ik naar het water kijken. Dan zal ik oversteken en naar de polderkant van de dijk en 7 meter de diepte in kijken. En dan weer terug naar de IJsselmeerkant. En weer naar de polderkant.
Ik haat het cliché, het is helemaal uitgeknepen, geen wethouder of hij begint ermee als hij een fototentoonstelling moet openen. Maar hier is het echt zo: deze foto doet meer dan duizend woorden.
Hans Aarsman 1 juni 2020
Almere Boven, introductietekst
door Marianne Clason
Soms moet je een stap naar achteren zetten om het groter geheel te kunnen zien. Een stap terug in de tijd. Of letterlijk meer op afstand. In de tentoonstelling Almere Boven zie je als bezoeker letterlijk de schetsen van de stad tot leven komen. Van tekentafel tot werkelijkheid. Hier een brug. Daar een nieuwe wijk. Een meer. De aanleg van een bos. Een vrijliggende busbaan. Steeds een stapje verder, steeds een stukje erbij, steeds meer een heuse stad. Van bovenaf zie je de verbanden tussen de lijnen. Zie je de ontwikkelingen. Van bovenaf ben je getuige van een van de meest bijzondere stedenbouwkundige ontwikkelingen van deze tijd.
De tentoonstelling Almere Boven gunt iedere bezoeker een rondvlucht boven de stad. Een vlucht met een blik op het verleden, op het heden en een die je met nieuwsgierige ogen naar de toekomst laat kijken. Wat gaat er op de 'lege' plekken nog allemaal komen?
Stadsarchief van Almere maakte voor de tentoonstelling Almere Boven een selectie uit een collectie van wel 25.000 luchtfoto’s gemaakt tussen 1964 en 2020. Een unieke verzameling, want Almere is vrijwel de enige stad in Nederland die luchtfoto’s heeft vanaf het prille begin. De foto’s zijn juist hierdoor zo uniek; de stad is onherroepelijk veranderd , nog steeds in volle ontwikkeling, en nog voor dag één vastgelegd.
Kale zandvlaktes zonder water of groen. Landbouwgrond met nieuw water en nieuw groen. Grote en kleine wijken. Kronkelige wegen of juist een strak stramien. De luchtfoto’s vormen gezamenlijk een prachtig document van het tijdsgewricht waarin de stad is ontworpen en groeide. Elk decennium kent eigen trends binnen de architectuur en landschapsbouw. Ook is zichtbaar waar economische tendensen van invloed waren. Net als de experimenten met stedenbouw, natuur, verkeer en duurzaamheid.
Sommige foto’s zijn net abstracte kleine schilderijtjes. Andere zijn een gedetailleerd zoekplaatje, zelfs al zijn ze vanuit grote hoogte gemaakt. En zo beweeg je je in de tentoonstelling van historisch naar hedendaags Almere. Ben je nieuwsgierig naar hoe jouw woonplek eruitzag in de jaren tachtig? Online openen we de deuren naar een veel groter deel van de collectie, heel Almere in beeld gebracht door de luchtfotograaf.
Het begin
Daar waar Almere ligt, lag tot de 20e eeuw de Zuiderzee. En ver daarvoor land. Dat laatste weten we dankzij de archeologische vondsten die in de bodem zijn gevonden. Ook vanuit de lucht is te zien hoe centraal en mooi de plek is waar de stad is gebouwd. De ligging, de nabijheid van Amsterdam, het groen, de ruimte. Het zijn belangrijke redenen waarom hier een stad is ontwikkeld om het woningtekort in Amsterdam en het Gooi op te vangen.
De immense ruimte gaf Almere bovendien de kans een meerkernige stad te ontwikkelen, een stad waar groen en blauw een grote rol spelen. De ideeën over een tuinstad van Ebener Howard zijn in die fase leidend geweest: de mens als uitgangspunt van de stad. Een menswaardige plek waar je kunt wonen, werken, leven en recreëren.
De eerste ideeën over de stad dateren al uit 1958. Tien jaar later wordt de polder drooggelegd. In 1970 bedenkt dr. Ir. W.M. Otto van de Rijkdienst IJsselmeer Polders de naam Almere. Vijf jaar later begint Almere met bouwen voor de nieuwe inwoners. Inwoners die reikhalzend uitkijken naar een eigen woning met tuin én ruimte voor parkeren.
Deze mensen, de pioniers van Almere, ontvangen in 1976 de sleutels van hun woningen. Na hun komst komen er gestaag steeds meer stadsgenoten bij. Zo groeit het inwonertal van Almere van een handjevol mensen in 1976 naar zo’n 10.000 mensen in 1980. Deze mensen wonen op dat moment allemaal in Almere Haven.
Om toekomstige bewoners nog meer ruimte te geven, werd in 1979 met de bouw van Almere Stad begonnen.
In 1984 met Almere Buiten.
In 1995 met Almere Hout.
In 2005 met Almere Poort.
En zo wonen in 2020 bijna 212.000 mensen in Almere.
Peetvaders – en moeders Almere
Aan de wieg van Almere stonden de zogenoemde Peetvaders en – moeders. Dit was een groep deskundigen uit alle mogelijke disciplines die samen in het Projektbureau aan de slag gingen met vanuit het niets bedenken van een stad. In deze creatieve denktank ontstonden de eerste contouren voor de een meerkernige stad zoals zij nu is. Nog steeds is de visie van deze eerste ontwerpers zichtbaar. Van bovenaf nog beter zichtbaar dan vanaf de grond. De stad was, is en blijft een laboratorium om tig ideeën, theorieën en voorstellingen vorm te geven. Niet voor niets wordt gezegd: In Almere is alles mogelijk. Een pioniersgest die anders dan in andere steden, de ruimte krijgt.
Vormen en beelden
De luchtfoto’s tonen de verschillende visies over wonen, leven en werken door de jaren heen. De aanleg van de dijk. Het vrije zicht vanuit het gemaal De Blocq van Kuffeler. De bloemkoolwijken van het vroege begin in Almere Haven. De strakke lijnen in Almere Buiten. De Ikbouwmijnhuis-visie in Almere Poort. Of de feesttent die ter gelegenheid van de eerste paal van Almere Stad werd neergezet. Ook dat is zichtbaar op de foto’s.
Een belangrijke constante in de ontwerpen is dat Almere omgeven is door altijd weer water en groen. Ook dat zie je op de beelden veranderen. Uitdijend, florerend, verplaatst. En soms zelfs nieuw, zoals het Weerwater. Stedenbouwkundige Teun Koolhaas was stellig over zijn idee om een nieuw meer uit te graven in de nog maar twintig jaar drooggelegde polder. Een meer was onmisbaar, volgens hem. De stad zou erin weerspiegeld worden en bewoners konden er recreëren. Het idee kreeg bijval en het meer werd gebaggerd. Het uitgegraven zand werd gebruikt als grondstof voor de bouw. Op diverse luchtfoto’s is de ontwikkeling naar en het aanleggen van het Weerwater goed te zien.
Iedereen wil vliegen
De foto’s van de Rotterdamse fotograaf Bart Hofmeester (1921-2001) vormen de rode draad in de tentoonstelling Almere Boven. Hij is het die al in 1964 de eerste contouren van Almere heeft kunnen vastleggen. Hofmeester begon met luchtfotografie in de jaren vijftig en was een van de pioniers op dat gebied. In veertig jaar tijd maakt hij wel twee miljoen foto’s. In de tentoonstelling Almere Boven vertelt Dick Sellenraad, de toenmalige medewerker van Hofmeester, over hun vluchten boven het nieuwe land.
Met de tentoonstelling Almere Boven krijgen bezoekers een uniek zicht op Almere. Op vier locaties wordt steeds een deel van de stad belicht. Het is slechts een greep uit een enorme collectie waar eenieder die daar belangstelling voor heeft ook online in rond kan struinen. Of doorheen kan vliegen.
Bekijk de luchtfoto's
Wil je de luchtfoto's bekijken? Tot september 2021 kan dat in het Stadsarchief en het Erfgoedhuis in Almere. Sinds juni 2021 staat de collectie luchtfoto's ook online, ga naar Almere Boven
