Het nooit gebouwde stadskantoor
Dit is het ontwerp van het stadskantoor in Almere Haven. Een gebouw in het centrum van Haven dat er nooit is gekomen.
In de jaren zeventig ontwierp architect Cees Dam dit gebouw. Het zou komen staan op de plek van het BIvak. Dat waren acht tijdelijke, houten woningen waar vanaf 1975 de kwartiermakers van de stad woonden. Eerder deze maand kreeg het laatste nog bestaande bivakhuisje de gemeentelijk monumentenstatus. Het oude ontwerp van het stadskantoor dat indertijd op die plek had kunnen komen kreeg daarmee weer relevantie voor de stad van nu (en er is nog een tweede actueel verband, daarover later meer). Genoeg aanleiding om dit beeld te kiezen als foto van de maand september 2023.
In onderstaande artikel legt Michel Langendijk, curator tentoonstelling bij Stadsarchief Almere, uit hoe deze bijna vergeten geschiedenis in elkaar zit en wat de aanleiding was om er in te duiken.
Aanleiding: foto van stadskantoor gevraagd
Directe aanleiding om in de geschiedenis van het 'niet gebouwde stadskantoor' te duiken was Open Monumentendag 2023. Op die dag gaf Sietske van Oogen, een van de eerste bewoners van Almere en oud-wethouder, een presentatie. Vooraf vroeg ze het stadsarchief om een foto van het ‘stadskantoor’. In eerste instantie konden we in het archief weinig vinden, behalve een serie krantenberichten uit 1977 over het gebouw. Maar toen we wat uitgebreider gingen zoeken vonden we in de archieven van Stadsarchief Almere een uitgebreid dossier met drie volle mappen met het hele ontwerp, inclusief prachtige ontwerptekeningen én foto’s van een maquette van het gebouw.
Een ontwerp van Cees Dam
Zonder al teveel in details te vervallen is het ongeveer zo gegaan: in maart 1977 presenteerde architect Cees Dam in gebouw De Roef voor het eerst zijn ontwerp voor een stadskantoor in Almere Haven. Het gebouw zou ongeveer op de plek van het Bivak komen. Het was een gebouw van vijf verdiepingen met een transparant karakter. De architect wilde een verbinding maken (‘een harmonisch huwelijk’) tussen het roestkleurige Theater de Roestbak (het huidige Corrosia) op de Markt en een licht stadskantoor ten westen daarvan. Beide gebouwen werden met een brug aan elkaar verbonden. Door het lichte karakter en het gebruik van glas werd het voorgestelde stadskantoor in de volksmond al snel ‘het aquarium’ genoemd (glas- of ijspaleis worden genoemd).
De in 1977 ingestelde Adviescommissie en Raad van Overleg, bestaande uit bewoners, had vrij snel flinke bezwaren tegen het gebouw. Dat een groot en kostbaar stadskantoor in Almere Haven zou worden gebouwd terwijl Almere Stad de centrale kern zou worden was een van de principiële bezwaren. Geldverspilling vonden de bewoners. En verder waren er grote vraagtekens bij het energiegebruik van het gebouw, in de jaren zeventig net als nu een belangrijk thema.
In juni van 1977 komt Cees Dam voor de tweede keer naar Almere en presenteert situatieschetsen en een maquette van het gebouw. In het dossier zijn de prachtige 3D situatieschetsen te vinden die hij die avond waarschijnlijk toonde, zie de afbeeldingen hieronder.
Vooral een enorme tekening in vogelvlucht (‘bauhaus perspectief) valt op en die tekening zien we ook terug in de Almare van 23 juni 1977. Na de presentatie in de school De Bijenkorf is in gebouw De Hulk tot en met juli 1977 een tentoonstelling met de schetsen te zien.
Enquete, toen en nu
Alle bewoners van Almere Haven krijgen in juni 1977 een enquêteformulier in de bus en worden gevraagd wat ze van het gebouw vinden. In gebouw de Hulk hangt tot 16 juli van dat jaar een ‘stembus’. Die enquete van toen is het tweede ‘haakje’ naar de tijd van nu. Want net als in 1977 werden de afgelopen weken bewoners van Almere met een enquete in de gelegenheid gesteld hun mening te geven over een gebouw. Dit keer ging het om De Voetnoot, het multifunctionele gebouw van architect Tjitte Tigchelaar in Almere Stad waar de gemeente anno 2023 de mening van bewoners graag betrekt in de besluitvorming over de toekomst.
Twijfels en afzien van de bouw
Nog even terug naar 1977. Niet alleen bij de bewoners maar ook bij diverse ambtenaren van de RIJP zijn er inmiddels flinke twijfels over de wenselijkheid van het gebouw op die locatie. Steeds meer wordt ingezien dat dit gebouw beter in Almere Stad past. Uiteindelijk wordt in augustus 1977 in vergaderingen met de adviescommissie door de landdrost Han Lammers bekendgemaakt dat van de bouw van het stadskantoor wordt afgezien. In de plaats van het stadskantoor wordt op dezelfde locatie de scholengemeenschap de Meergronden gebouwd. Cees Dam's ontwerp voor het stadskantoor van Almere Haven gaat niet door maar later wordt een ander ontwerp, dat van het Stadhuis van Almere, wel gebouwd en in 1986 opgeleverd.
Bovenstaande tekst is op persoonlijke titel geschreven op basis van het dossier van het stadskantoor uit de collectie van het stadsarchief, een gesprek met Sietke van Oogen, gesprek met collega’s bij de afdeling Erfgoed en diverse artikelen in de krant de Almare uit 1977. Aanvullingen en opmerkingen zijn welkom via mlangendijk@almere.nl
Wil je de schetsen en het dossier uit dit verhaal bekijken? De dossier zijn online te bekijken, via digitaalerfgoed.almere.nl (pdf). Als je de fysieke tekeningen wil inzien kan dat in het Stadsarchief Almere na het maken van een afspraak via stadsarchief@almere.nl
